Kapalbhati Benefits: दिवाळीच्या रात्री फटाक्यांमुळे दिल्ली-एनसीआरचा एअर क्वालिटी इंडेक्स 400 च्या पुढे गेला. फटाक्यांवर बंदी असताना हीच परिस्थिती आहे. मोठा आवाज आणि धुरामुळे आरोग्यावर परिणाम होणे स्वाभाविक आहे. प्रदूषित हवेत श्वास घेणे निरोगी तरुणांसाठीही धोकादायक आहे. त्याचे अल्पकालीन आणि अनेक दीर्घकालीन परिणाम होऊ शकतात. या परिस्थितीत, कपालभाती प्राणायाम प्रदूषित हवा बाहेर काढण्यासाठी उपयुक्त ठरू शकते जी तुम्ही श्वास घेण्यास भाग पाडली आहे. 200 बीसी पासूनचा हा श्वासोच्छवासाचा व्यायाम तुम्हाला आधुनिक काळातील समस्यांशी लढण्यास देखील मदत करू शकतो. का आणि कसे ते जाणून घेऊया.
कपालभाती म्हणजे काय?
ही खरं तर श्वास घेण्याची एक प्राचीन पद्धत आहे. यामध्ये श्वास घेण्यापेक्षा श्वास सोडण्यावर भर दिला जातो. या सरावात तुम्ही इतक्या वेगाने श्वास सोडता की श्वासासोबत आत गेलेली घाण आणि विषारी पदार्थ आपोआप बाहेर पडतात.
योगाचार्य आचार्य प्रतिष्ठा म्हणतात, “प्राणायाममध्ये कपालभाती तितकीच महत्त्वाची आहे जितकी योगासनांमध्ये सूर्यनमस्कार आहे. जर ते योग्यरित्या केले तर ते श्वासाने 80% अशुद्धता बाहेर टाकते. म्हणूनच आम्ही शिफारस करतो की जेव्हाही तुम्ही कपालभाती कराल तेव्हा रुमाल किंवा छोटा टॉवेल घेऊन बसा, कारण आता नाकातून बरीच अशुद्धता बाहेर पडणार आहे.
6 आठवडे कपालभाती केल्यानंतर श्वसन क्षमतेत वाढ दिसून आली.
डॉ. एमजीआर मेडिकल युनिव्हर्सिटीच्या फिजिओलॉजी विभागाचे दिनेश थांगवेल, SHIATS (सॅम हिगिनबॉटम युनिव्हर्सिटी ऑफ ॲग्रीकल्चर, टेक्नॉलॉजी आणि सायन्सेस) चे गौरव गौर आणि JIPMER (जवाहरलाल इन्स्टिट्यूट ऑफ पोस्ट ग्रॅज्युएट मेडिकल एज्युकेशन अँड रिसर्च) चे विवेक शर्मा यांनी कपालभातीवर संशोधन केले. . रिसर्चगेटमध्ये प्रकाशित झालेल्या या संशोधनात 60 लोकांवर 6 आठवडे कपालभाती प्राणायामाचा अभ्यास करण्यात आला.
दोन गटांमध्ये विभागलेल्या या लोकांना हा व्यायाम पहिल्या आठवड्यात एका मिनिटात ५० वेळा आणि नंतर दिवसातून तीन ते पाच वेळा करायला लावला. हृदयाचे आरोग्य, फुफ्फुसांचे आरोग्य, पोटाचे स्नायू बळकट करण्यासाठी आणि निरोगी तरुणांना मानसिक शांती देण्यासाठी ते प्रभावी ठरल्याचे दिसून आले. संशोधनात असेही म्हटले आहे की ते तुमची प्रतिकारशक्ती मजबूत करते आणि खराब हवा आणि पाण्याने तुमच्या शरीरात प्रवेश करणाऱ्या रोगांशी लढण्यास मदत करते.
योग, ध्यान आणि प्राणायाम हे सर्व आरोग्यासाठी आवश्यक आहे.
योग ही शारीरिक व्यायामाची प्राचीन भारतीय पद्धत आहे. परंतु केवळ योगाभ्यास तुमच्या आरोग्यासाठी पुरेसा नाही. त्यात ध्यान आणि प्राणायाम यांचाही समावेश करणे गरजेचे आहे. योगाभ्यास तुम्हाला शारीरिकदृष्ट्या तंदुरुस्त ठेवतो, तर प्राणायाम श्वासोच्छवासाची प्रणाली शुद्ध आणि सुसंवाद साधतो. या दोन्ही गोष्टी केल्यावरच तुम्ही ध्यानासाठी तयार होऊ शकता, जे कोणत्याही व्यक्तीच्या मानसिक आरोग्यासाठी आणि शांततेसाठी आवश्यक आहे.
Benefits of Kapalbhati (Kapalbhati Benefits for Young)
1. फुफ्फुस आणि श्वसन प्रणाली शुद्ध करते
जेव्हा तुम्ही घाणेरड्या हवेत श्वास घेता तेव्हा तुमचे फुफ्फुसे आजारी पडतात. शुद्ध आणि शुद्ध हवा हे फुफ्फुसांचे पोषण आहे. हे पोषण देण्यासाठी कपालभाती ही एक प्रभावी पद्धत आहे. यामध्ये तुम्ही पोट आत खेचता आणि श्वास सोडता. यामुळे इनहेलेशनची प्रक्रिया देखील वाढते. जास्त ऑक्सिजन श्वास घेतल्याने श्वसन प्रणाली आणि फुफ्फुसांना फायदा होतो.
2. शुद्ध ऑक्सिजनचा पुरवठा वाढवते
कपालभातीचा सराव सुरुवातीला एका मिनिटात वीस वेळा श्वास बाहेर टाकून केला जातो. हळूहळू त्यात वाढ होत आहे. श्वास सोडल्याने श्वास घेण्याची क्षमता देखील वाढते. ज्यामुळे तुम्ही अधिक स्वच्छ ऑक्सिजन घेऊ शकता. जेव्हा विष काढून टाकले जाते, तेव्हा तुमच्या श्वसन प्रणालीला अधिक ऑक्सिजन घेणे सोपे होते.
3. रक्त शुद्ध करते
हा फायदा वर नमूद केलेल्या दुसऱ्या फायद्याचा उपउत्पादन आहे. जेव्हा विष काढून टाकले जाते, तेव्हा तुमचे रक्त स्वतः शुद्ध होऊ लागते. शुद्ध रक्ताभिसरण म्हणजेच रक्तप्रवाह आणखी सुलभ आणि चांगला होतो. रक्त शुद्ध करण्याच्या प्रक्रियेमुळे याला कपालभाती असेही म्हणतात. ज्यामुळे तुमच्या मेंदूला स्वच्छ रक्ताचा पुरवठा होतो आणि ते अधिक चांगल्या पद्धतीने काम करण्यास सक्षम होते. म्हणजेच कवटी उजळते.
4. पोटाच्या स्नायूंना बळकट करते
कपालभातीमध्ये पोट आत खेचले जाते आणि श्वास वेगाने बाहेर काढला जातो. या प्रक्रियेत पोटाचे स्नायू सतत सक्रिय होऊन नंतर शिथिल होतात. यामुळे त्यांना नैसर्गिक मालिश मिळते. यामध्ये, आतडे आणि यकृतासह पचनसंस्थेच्या सर्व अवयवांचे स्नायू सक्रिय आणि लवचिक बनतात. आचार्य प्रतिष्ठाने याला महिलांसाठी अतिशय उपयुक्त प्राणायाम अभ्यास म्हटले आहे.
5. पोटाची चरबी कमी होते
योग तज्ञ योग सिद्ध अक्षर सांगतात की कपालभाती प्राणायाम पोटाच्या स्नायूंना बळकट करतो आणि पोटाच्या चरबीपासून देखील मुक्त होतो. जर तुमचे पोट तणावामुळे किंवा बैठी जीवनशैलीमुळे साचत असेल तर हे तुमच्यासाठी खूप प्रभावी ठरू शकते. हे तणाव नियंत्रित करते आणि पोटाच्या स्नायूंना सक्रिय करते. ज्याचा परिणाम म्हणजे पोटाची चरबी कमी होणे. यासाठी किमान ६ आठवडे नियमितपणे सराव करावा.
नवशिक्यांसाठी कपालभाती सुरू करण्यासाठी महत्त्वाच्या टिप्स (नवशिक्यांसाठी कपालभाती मार्गदर्शक)
1: योग्य स्थान निवडा
तुम्हाला कोणत्याही योगा, ध्यान किंवा प्राणायामचा पुरेपूर फायदा घ्यायचा असेल, तर सर्वात महत्त्वाची गोष्ट म्हणजे योग्य जागा निवडणे. काळजी करू नका; यासाठी तुम्हाला शहरापासून दूर डोंगरावर जाण्याची गरज नाही. तुम्ही तुमच्या घरातील एक शांत कोपरा निवडू शकता जिथे किमान अर्धा तास कोणीही तुम्हाला त्रास देत नाही.
2: योग्य वेळ निवडा
प्राणायामासाठी योग्य वेळ जाणून घेणे अधिक महत्त्वाचे आहे. हे झुंबा किंवा नृत्य नाही जे तुम्ही संध्याकाळच्या वर्गात करू शकता. कपालभाती करण्याचा सर्वोत्तम वेळ म्हणजे सकाळी, जेव्हा तुम्ही रिकाम्या पोटी असाल. जर कोणत्याही कारणास्तव तुम्हाला सकाळी हा सराव करता येत नसेल तर सरावाच्या तीन तास आधी तुम्ही काहीही खाल्ले नाही याची खात्री करा.
3: योग्य मुद्रा जाणून घ्या.
कोणताही प्राणायाम पाठीचा कणा सरळ ठेवून केला जातो. यामुळे तुमची मुद्राही सुधारते. हा प्राणायाम पद्मासन किंवा सुखासनाच्या आरामदायी आसनात केला जातो. पण पाठीचा कणा सरळ ठेवावा लागतो आणि खांदे मोकळे सोडावे लागतात. सराव करताना हे लक्षात ठेवा की तुमचे दोन्ही तळवे गुडघ्यांवर वरच्या दिशेने उघडे असावेत.
4: ऑर्डर निश्चित करा
कपालभातीमध्ये श्वासोच्छवास वेगाने केला जातो. ज्यामध्ये तुमचे पोट पाठीच्या कण्याकडे खेचले जाते. शक्य तितके. जर तुम्ही नवशिक्या असाल, तर तुम्ही एका मिनिटात २० वेळा श्वास सोडण्यास सुरुवात करू शकता. यानंतर, हळूहळू वाढवा.
5: तुमच्या गतीकडे लक्ष द्या.
चांगल्या फायद्यासाठी योग आणि प्राणायामामध्ये गती लक्षात ठेवणे आवश्यक आहे. तुमच्या शरीरावर तेवढाच दबाव टाका जेवढा ते हाताळू शकेल. तुमच्या क्षमतेनुसार वेग निश्चित करा. जर तुम्ही एका मिनिटात फक्त वीस वेळा श्वास सोडू शकत असाल, तर आदर्श गतीसाठी स्वत:ला पन्नासपर्यंत ढकलू नका.
6: तुमच्या वैद्यकीय परिस्थितीबद्दल देखील जाणून घ्या.
जर तुम्ही नुकतेच कपालभातीचा सराव सुरू करत असाल तर तुमच्या आरोग्यासाठी काही गोष्टींची काळजी घेणे आवश्यक आहे. जर तुम्हाला पाठदुखी, कंबरदुखी किंवा मणक्याशी संबंधित कोणतीही समस्या असेल तर तुम्ही कपालभातीचा सराव करू नये. हर्नियाच्या बाबतीत हे करण्यास देखील मनाई आहे.